Zamek Krzyżtopór w Ujeździe - dzieło życia Krzysztofa Ossolińskiego

Krzysiek miał marzenie. Chciał zbudować zamek. W zasadzie miał wszystko czego było mu do tego trzeba – znane nazwisko, rodową fortunę, ugruntowaną pozycję i fantazję. Nic więc dziwnego, że marzenie udało mu się zrealizować. Powstała konstrukcja monumentalna, z przepychem, rozmachem i widocznym nakładem finansowym. Szczęście nie trwało jednak zbyt długo, bo jak to zwykle w życiu bywa, trzeba naprawdę uważać, o czym się marzy.



Bo może gdyby Krzysiek marzył o zdrowiu, miłości, szczęściu i długim życiu, udałoby mu się oszukać przeznaczenie, dłużej przyszłoby mu cieszyć się wspaniałym kompleksem zamkowo-pałacowym. A tak… Posłuchajcie sami tej przejmującej historii.

Zanim jednak jej wysłuchacie obejrzyjcie film, w którym Kasia opowiada o tej wyjątkowej budowli.

O naszym bohaterze - Krzysztofie Ossolińskim

Ponieważ wpis jest o Zamku Krzyżtopór w Ujeździe, w województwie świętokrzyskim, pewnie domyślacie się, że nasz bohater, to Krzysztof Ossoliński – wojewoda sandomierski, brat kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego, członek wyśmienitego polskiego rodu. Do stanowiska doszedł zaliczając większość stopni kariery – od podkomorzego sandomierskiego, kasztelana sandomierskiego aż po wojewodę. Był także posłem na sejm polski.

Mówi się, że zamek, którego był fundatorem, to przejaw megalomanii Krzyśka. Być może. Pewnie nie był to jedyny powód. Musiał mieć przecież wizję, ambicje i pieniądze, żeby wybudować rezydencję, która w XVII wieku przyćmiła wszystkie dobytki magnackie ówczesnej Polski. Nie bez powodów mówiło się także, że Krzyżtopór to największy w Europie północnej kompleks zamkowo-pałacowy, aż do czasów powstania francuskiego Wersalu.

Post by Ruszaj w Drogę.

Przepych i nawiązania do kalendarza

Zamek, którego koncepcją Krzysiek zainspirował się prawdopodobnie w czasie pobytu we Włoszech, był budowany kilkanaście lat. Jest to budowla, która łączy ze sobą funkcje pałacu umieszczonego wewnątrz murów obronnych, a więc obiekt ten był też jednocześnie zamkiem.

O przepychu pałacu krążyły legendy takie jak ta, że w sali w wieży sufit był cały ze szkła i pełnił jednocześnie funkcję akwarium, w którym pływały egzotyczne ryby. Albo że w stajniach konie jadły z marmurowych żłobów, nad którymi wisiały kryształowe lustra. Zamek robił wrażenie na każdym, kto choćby na niego spojrzał, nie mówiąc już o gościach, podziwiających go z wewnątrz.

Zamiłowanie fundatora do liczb i magii było widać już w założeniach architektonicznych zamku – 365 okien, symbolizujących dni roku, liczba pokoi odpowiadająca liczbie tygodni w roku, sal było tyle, ile miesięcy, a wież cztery – tak jak kwartały.

Cała bryła posadowiona była na planie pentagonu, który kojarzony jest z Marsem, bogiem wojny. Wjazdu do zamku strzegł symbol Krzyża i Topora – mający bronić wiary jej mieszkańców, od której nigdy oni nie mieli odstąpić.

Wielki Gatzby XVII wieku

Wyobrażam sobie, jak musiało wyglądać przyjęcie ślubne, które w 1644 roku, to jest tuż po zakończeniu budowy zamku, zorganizował Krzysztof Ossoliński swojemu jedynemu synowi – Krzysztofowi Baldwinowi. Być może było ono podobne do tego z filmu „Wielki Gatzby”, tylko że dostosowane do realiów epoki wieku XVII. W tym samym roku ojciec formalnie przekazał pałac synowi.

Splot nieszczęśliwych zdarzeń

I tu zaczyna się nasza smutna historia. Po kilkunastu latach starań, oczekiwań i wydanych środków, naszemu Krzyśkowi nie dane było nawet doczekać końca wyposażenia genialnej budowli. Krzysiek zmarł w 1645 roku na atak febry i szczerze mówiąc – z racji aktywnego życia społeczno-politycznego – nie zdążył w swoim wymarzonym zamku nawet pomieszkać.

Życie jego jedynego syna Krzysztofa Baldwina okazało się być równie smutne, co krótkie. Wkrótce po śmierci swojej pierwszej żony, która bardzo szybko zmarła, ożenił się po raz drugi. Nie dane mu było jednak ani nacieszyć się życiem małżeńskim ani urokami mieszkania w tak luksusowym domu. Powołany do broni, jako rotmistrz, na czele 100 husarów wyruszył na odsiecz wojskom polskim broniącym się przed Tatarami i Kozakami pod Zbarażem i w drodze napotkawszy oddziały chana, Krzysztof Baldwin poległ w bitwie pod Zborowem, nie zostawiwszy po sobie potomka. Był rok 1648.

Smutna rzeczywistość - zamek popada w ruinę

Dalsze losy zamku to smutna historia popadania świetnej budowli w ruinę. Zamek przechodził z rąk do rąk, bądź wskutek koligacji rodzinnych bądź umowy sprzedaży. Posiadały go po kolei rody Kalinowskich, Wiśniowieckich, Morsztynów, Paców, Sołtyków, Łempickich i Orsettich. Okresowo stacjonowały w nim wojska szwedzkie, które jednak nie zburzyły ani nie zrujnowały zamku, jak większość warowni na Szlaku Orlich Gniazd. Co najwyżej ograbiły zamek opuszczając go.

Potem zamek po prostu niszczał, bo nikomu z właścicieli nie zależało na tym, aby odbudować jego dawną świetność. Przeszkodą były także kwestie finansowe. W czasie konfederacji barskiej (1768) zamek był ostrzelany.

W czasie II wojny światowej w podziemiach zamku chronili się ludzie. Armia Czerwona chciała pozyskać surowiec z zamku na budowę dróg, ale nie była w stanie go rozebrać nawet detonacjami. W 1944 roku urządziła więc w nim magazyny żywnościowe, szykując się na wielką ofensywę 1945r. Reforma rolna w latach powojennych upaństwowiła zamek i przyczyniła się do jego dalszej ruiny. Smutne.

Zamek Krzyżtopór dzisiaj

Na szczęście dzisiaj zamek jest otwarty do zwiedzania i zabezpieczany przed dalszym niszczeniem. W salach cieszących się świetną akustyką wstawiono już szyby z myślą o ich udostępnieniu na konferencje. Dziedziniec pokryty jest zieloną trawą.

Prace zabezpieczające prowadzone są na zewnątrz i wewnątrz zamku. I pomimo tego, że prawdopodobnie zamek Krzyżtopór nigdy już nie będzie drugim Wersalem, miło będzie ponownie wrócić i zwiedzać jego okazałą bryłę, sale i korytarze, widząc, że z każdym dniem pięknieje.

A duch Krzysztofa Baldwina, pojawiający się na zamku w postaci czarnego rycerza husarii, na pewno z aprobatą patrzy, jak po czterystu latach podnoszą się z ruin i popiołów marzenia jego ojca.

Aktualizacja:

Za zdjęciach widoczny jest nieuporządkowany teren wokół Zamku i trwające prace remontowe. W maju 2014 prace dobiegły końca. Dzieki projektowi unijnemu o wartości 12 mln zł zamek zyskał nowe otoczenie, sale wystawowe i konferencyjne, pomieszczenia biurowe, most zwodzony i co nas bardzo cieszy: uporządkowano i oświetlono podziemne sale i korytarze. Zamek zmienił się nie do poznania!

Jak teraz wygląda Zamek Krzyżtopór możecie zobaczyć na stronach kieleckiej gazety.

Podobne wpisy

Jeśli chcesz wiedzieć co warto zobaczyć w pobliżu - przeczytaj "Świętokrzyskie czaruje!". Polecamy też inne zamki opisane na Ruszaj w Drogę:

• "Zamek" w Łapalicach - szalony pomysł niepoprawnego marzyciela
• Szydłów - magiczne średniowieczne miasto
• Zamek Czocha
• Zamek Będzin - odbudowany w czasie PRL
• Zamek Bobolice - imponująca odbudowa czy koszmarna pomyłka?