Drewniany meczet w Bohonikach. Skąd Tatarzy w Polsce?

Bohoniki – mała wieś na Podlaskim Szlaku Tatarskim. To tu znajduje się jeden z dwóch zachowanych w Polsce drewnianych meczetów. To tu spotyka się kilka razy w roku wspólnota licząca kilka rodzin – potomków Polskich Tatarów.



I chociaż, jak przyznają sami przewodnicy, dzisiejsi muzułmanie nie zawsze ściśle przestrzegają nałożonych na nich przez Koran obowiązków, to nadal ważna jest dla nich modlitwa w czasie ważnych świąt, którym przewodzi imam z Białegostoku.

Tatarzy na wschodniej ścianie Polski to żadna nowość. Byli tu już w XIV wieku i przez wieki walczyli po stronie polskiego króla. Raz tylko się zbuntowali. W 1672 roku. Żeby przekonać ich do powrotu pod polskie sztandary, król Jan III Sobieski nadał im wsie, wolność wiary i prawa zrównane z polską szlachtą. To właśnie wtedy, w 1679 roku, Bohoniki i Kruszyniany przeszły w ręce tatarskich właścicieli, a ich potomkowie opowiadają dziś w meczetach, jak to było…

Jak zwiedzać Meczet w Bohonikach?

Po meczecie w Bohonikach oprowadza pani Eugenia. Jeśli nie ma jej w świątyni wystarczy zadzwonić na numer telefonu podany na tablicy. Zwykle przychodzi w kilka minut. To ona oprowadzała nas sześć lat temu, gdy do Bohonik przyjechaliśmy po raz pierwszy i to ona przywitała nas w progu sześć lat później, gdy zajechaliśmy ponownie do Bohonik podróżując kamperem po wschodniej ścianie Polski. Nic się nie zmieniła. Za to my… Sam oceń.

• Co jeszcze zobaczyć we Wschodniej Polsce?

Skąd w Polsce mamy Tatarów?

Pani Eugenia o historii opowiada akurat niewiele. Nie wspomina o tzw. buncie Lipków i o tym, że król Jan III Sobieski przekupił Tatarów ziemią i prawami, żeby nie pomagali Turkom jako przewodnicy w rabunkowych najazdach na polskie ziemie. Pewnie mieli swoje powody. Zaleganie z wypłatą żołdu, ich zła sytuacja prawna, trudność z wyznawaniem wiary. W końcu się wkurzyli. Ponieważ król, walczący z Turkami, nie miał kasy, za wybaczenie zdrady i powrót do macierzy nadał Tatarom ziemie na wschodzie dzisiejszej Polski.

Potem wszystko już było dobrze, a Tatarzy się zrehabilitowali. Samuel Murza Krzeczowski uratował życie króla w bitwie pod Parkanami. Tatarzy bili się razem z Polakami w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r., uczestniczyli w insurekcji kościuszkowskiej, powstaniach listopadowym i styczniowym, a także walczyli przeciwko bolszewikom w wojnie 1920 roku. Wreszcie to dzięki Tatarom mamy naszych ułanów. Przyjęli polskie nazwiska i język. To dlatego dziś wiele z nich brzmi tak znajomo. Ale do dziś organizują święta, uroczystości i festiwale, w czasie których pokazują swoje tradycje.

Jak obchodzi się Kurban-Bajram?

Pani Eugenia dużo za to opowiadała o tym, co to oznacza być muzułmaninem w Polsce. O tym ile osób i jak często spotyka się w meczecie na nabożeństwach. O obowiązkowej pielgrzymce do Mekki. O tym, jak Anioł Gabriel w ciemną, gwiaździstą noc zapoczątkował religię muzułmańską (stąd symbole gwiazd i półksiężyca) oraz o muzułmańskich świętach.

Jednym z najbardziej popularnych, obok Dnia Aszury (szyickiego święta, żałobnej uroczystości po śmierci dwóch synów Fatimy – córki Mahometa), jest Kurban-Bajram, czyli Święto Ofiarowania. Rozproszeni po Polsce Tatarzy zjeżdżają się, aby razem je świętować. Święto obchodzi się zimą, przez 4 dni. Najpierw są modły w meczecie, a potem mała procesja na zewnątrz, w której prowadzi się zwierzęta gospodarskie, następnie poddawane rytualnej rzezi. Na koniec wiernych obdziela się porcjami mięsa barana lub byka.

Jak wygląda meczet w Bohonikach?

Przewodniczka opowiada wszystkie historie siedząc na schodach minbaru – niewielkiego, zadaszonego podwyższenia, z którego w czasie modlitwy imam celebruje nabożeństwo i wygłasza hutbę (kazanie). Zasłuchani turyści siedzą na dywanie. Dywanem wyłożona jest cała podłoga meczetu, a wchodząc do niego, buty zostawiasz w przedsionku. Na ścianach wiszą obrazy, na których jednak nie znajdziesz ani wizerunku boga, ani człowieka, ani zwierząt. W Koranie to zakazane. Dlatego na gobelinach oglądać można tylko wersety z Koranu (tzw. muhiry) oraz motywy roślinne. Obok minbaru jest mihrab, czyli nieduża wnęka, która wskazuje kierunek Mekki.

W porównaniu do katolickich kościołów, muzułmański meczet jest naprawdę skromny. Cały wyłożony drewnem, sprawia wrażenie przytulności. W głównej części modlą się mężczyźni. Dla kobiet przewidziane jest osobne pomieszczenie – z tyłu, za firankami. To tzw. babiniec.

Pierwszy meczet w Bohonikach powstał kilkaset lat temu. Obecna świątynia jest współczesna, pochodzi z początku XX wieku. Kiedyś była zielona, dziś jest brązowa – drewna nie pomalowano. Sam meczet nie zmienił się od sześciu lat, ale widać zmiany dookoła świątyni. Bryła budynku jest bardzo zgrabna. Wieńczy ją charakterystyczna wieżyczka z półksiężycem na szczycie.

Co ciekawego jest na muzułmańskim cmentarzu?

Niedaleko meczetu jest Mizar – muzułmański cmentarz. Niestety nie byliśmy na nim ani teraz, ani sześć lat temu. To dlatego, że zawsze potem spieszyliśmy się do Kruszynian, do drugiego drewnianego meczetu, na zwiedzanie. I Mizar widzieliśmy tylko w Kruszynianach. Odwiedzając Bohoniki lub Kruszyniany koniecznie warto na ten cmentarz zajść, bo tylko tam zobaczymy groby ułożone z dwóch kamieni, kamienne nieobrobione tablice z arabskimi literami i półksiężyce na nagrobnych tablicach współczesnych pomników.

• Porównaj meczet w Kruszynianach i sprawdź, dlaczego jeszcze warto tam pojechać

Podlaski Szlak Tatarski

Zarówno Bohoniki jak i Kruszyniany leżą na Podlaskim Szlaku Tatarskim. Właściwie są to dwa szlaki. Liczący 19 km Szlak Tatarski „Mały” i 57-kilometrowy Szlak Tatarski „Duży”. O obu z nich więcej poczytasz w naszym artykule o Podlaskim Szlaku Tatarskim. Tam też szerzej wyjaśniamy zawiłości relacji polsko-tatarskich, polecamy gdzie warto zajechać i co zjeść, żeby posmakować prawdziwie tatarskiej kuchni.

• Poczytaj o Podlaskim Szlaku Tatarskim

Kiedy sześć lat temu przyjechaliśmy do Bohonik zwiedzić muzułmański meczet, była to dla nas duża przygoda i emocje. Za drugim razem zwiedza się już inaczej. Bardziej świadomie. W samych Bohonikach różnic nie zauważyliśmy dużych. Pani Eugenia wciąż opowiadała te same historie, a na koniec był test z wiedzy ogólnej o islamie. Właściwie prawie wszystko było takie samo. Tylko my jakby trochę starsi.