Mazurski język czy gwara? Skąd pochodzi, jak brzmi, czy przetrwa? Posłuchaj mowy Mazurów!

Czy wiesz, że rdzenni Mazurzy mieli swój język odmienny od tego, jakim wszyscy się dziś posługujemy? Niektórzy twierdzą, że to mazurska gwara. Z pochodzenia był to XVI-wieczny język staropolski, ale z upływem czasu coraz bardziej obrastał w wyrazy pochodzenia niemieckiego, tzw. germanizmy. To był naturalny proces spowodowany tym, że Mazurzy mieszkali zawsze w państwie o kulturze, duchu i prawie niemieckim. Dziś język przodków pamięta niewielu potomków dawnych Mazurów, a jeszcze mniej płynnie się nim posługuje. Szacuje się, że może to być zaledwie kilkadziesiąt osób. To dlatego język mazurski tak trudno dziś usłyszeć. Tymczasem my mamy dla Ciebie wyjątkową niespodziankę! Mowę mazurską usłyszysz w #16 odcinku naszego Podcastu Ruszaj w Drogę! Posłuchaj i dowiedz się, dlaczego uważamy, że mazurski to bardziej język niż gwara.

Podcast Ruszaj w Drogę! Język, mowa, czy gwara mazurska? Rozmowa z Piotrem Szatkowskim

Koniecznie zostań z nami do końca audycji, do której zaprosiliśmy wyjątkowego gościa. To Piotr Szatkowski, który językiem mazurskim zajmuje się zawodowo. Pasja do mazurskiej mowy zaczęła się u niego, gdy odkrył, że ma mazurskie korzenie. Wzięliśmy więc Piotra na spytki. W wywiadzie zdradził nam skąd się wziął język mazurski, co charakteryzuje tę mowę i dlaczego mazurski to bardziej język niż gwara oraz co tak naprawdę czyni tę różnicę. Z Piotrem rozmawiamy też o odmianach języka mazurskiego, o wydanym „Elementarzu mowy mazurskiej” i zastanawiamy się, czy istnieje jakieś zagrożenie, gdyby uznać język mazurski (mazurską gwarę) oficjalnie za język regionalny. Gorąco zachęcam Cię do słuchania!

Piotra Szatkowskiego poznaliśmy przez internet, gdy szykowaliśmy się do wydania naszego nowego przewodnika „Ruszaj na Mazury”. Znaliśmy go przede wszystkim z aktywności na Facebooku, gdzie prowadzi stronę „Mazurskie słówko na dziś”. Wiedzieliśmy, że jeśli mielibyśmy znaleźć specjalistę od mowy mazurskiej, to lepiej trafić nie możemy.

Piotr językiem mazurskim zajmuje się zawodowo, co oznacza, że pisze na jego temat pracę doktorską jako doktorant w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Już jako student odkrył, że ma mazurskie korzenie i ta wiadomość sprawiła, że coraz bardziej zaczął interesować się mową swoich przodków. Efektem tej fascynacji było przetłumaczenie na mazurski „Małego Księcia”, a po kilku latach - stworzenie razem z zespołem „Elementarza mowy mazurskiej”.

Piotr Szatkowski - Bohater książki "Ruszaj na Mazury"

Bardzo się ucieszyliśmy, gdy Piotr zgodził się zostać jednym z bohaterów książki „Ruszaj na Mazury” i opowiedzieć nam o swoich doświadczeniach z poznawaniem i promowaniem mazurskiej mowy. Wywiad do książki przeprowadziliśmy telefonicznie, aby wreszcie, po kilku tygodniach, zaprosić Piotra do naszego studia nagraniowego na Zielonym Wzgórzu.

Z ogromną przyjemnością zapraszam Cię dziś do posłuchania tej audycji. To fascynująca podróż przez etapy powstawania, rozwoju i - jak się okazuje - zaniku mazurskiej gwary. Bo dziś osób, które w codziennym życiu posługują się mazurską mową, jest bardzo niewiele.

Część z potomków rdzennych Mazurów, którzy wciąż na Mazurach żyją, zna i pamięta fragmenty mazurskiego, poszczególne słówka. Dla tych osób elementy tego języka stają się czynnikiem integrującym i spajającym przerwaną tożsamość. Język ten staje się językiem symbolicznym, łączącym ludzi o wspólnych korzeniach.

Co to dokładnie oznacza? Przeczytaj dalej i posłuchaj naszej rozmowy z Piotrem:

Listen to "016. Mazurski język na Mazurach - gdzie go dziś usłyszysz? Rozmowa z Piotrem Szatkowskim" on Spreaker.

Ty też możesz dziś nauczyć się języka mazurskiego!

Rozmowa z Piotrem zaprowadziła nas do pytań o status języka w ogóle. Czym jest język i czy różni się od gwary oraz od "języka regionalnego"? Piotr studiował skandynawistykę na Uniwersytecie Gdańskim, zna język duński oraz staropruski, doskonale więc odróżnia pojęcia takie jak język, gwara, dialekt, mowa. Wspólnie zastanawialiśmy się, dlaczego czasem wymiennie używa się tych pojęć i co one oznaczają.

Język jest ważnym wyznacznikiem tożsamości, co sprawia, że walka o jego zachowanie, dla osób nim się posługujących, ma zawsze wielki sens. W Polsce mamy dziś tylko jeden język regionalny i jest to język kaszubski, uregulowany w ustawie odrębnej niż ustawa o języku polskim. Rozważaliśmy więc, czy inne języki, takie jak np. język śląski czy język mazurski mają szansę także uzyskać ten status. A jeśli nie - to dlaczego i jakie konsekwencje się z tym wiążą.

Dzięki rozmowie z Piotrem przekonałam się, jak bogaty i różnorodny potrafi być język. Nawet w obrębie mowy mazurskiej jest kilka odmian i dialektów. Dlatego tak trudnym i pracochłonnym zadaniem było opracowanie jednorodnych zasad mazurskiej gramatyki. Prace nad kodyfikacją języka mazurskiego zajęły w sumie kilka lat (!).

Dzięki tej pracy każdy z nas, także i Ty, może dziś nauczyć się mazurskiego i pobrać na smartfona lub komputer "Elementarz mowy mazurskiej" i przetłumaczoną na mazurski książkę "Mały Książę"

Małi Princ - tu przeczytasz po mazursku książkę „Mały Książę”
Elementarz mowy mazurskiej - stąd pobierzesz pdf z "Elementarzem mowy mazurskiej"

Jaka jest przyszłość języka mazurskiego? Język nieużywany - ginie

Kiedy jednak w rozmowie doszliśmy do tematu przyszłości języka mazurskiego, okazało się, że nie rysuje się ona tak różowo. Szanse na zupełne odtworzenie tej mowy są bardzo nikłe. To przykład dla wszystkich, którym leży na sercu zachowanie mowy przodków. Bo język, jeśli nie będzie używany i kultywowany, jeśli nie będzie odpowiednio dofinansowany, jeśli zabraknie działań go promujących, wymrze jak gatunki zwierząt, które nikomu już nie są potrzebne. To smutna refleksja, ale i wniosek na przyszłość.

Język sprawia, że kultura człowieka staje się różnorodna, bogata. Dobre przykłady w innych państwach wskazują, że można połączyć w granicach jednego kraju nawet kilka języków urzędowych, nie mówiąc już o językach regionalnych. Dlatego warto spojrzeć na język, jak na cenny skarb i dobro, o które warto zabiegać, żeby zachować je dla przyszłych pokoleń. Jestem pełna szacunku dla Piotra oraz wszystkich osób, które dbają o zachowanie swojej historycznej mowy.

Piotr mówi dla nas po mazursku! Gdzie jeszcze usłyszysz mazurską gwarę?

Mam nadzieję, że spodoba Ci się nasza rozmowa i że napiszesz do mnie, czy w Twojej rodzinie posługiwano się innym językiem lub gwarą inną niż oficjalny literacki język polski. Ja sama zaczynam odkrywać w swojej rodzinie, że jej część mówiła „inaczej”. Teraz wiem już, z czego to wynika i jestem zafascynowana tym odkryciem.

Mam również nadzieję, że spodoba Ci się niespodzianka, jaką mamy dla Ciebie w tym podcaście. Namówiliśmy Piotra, aby powiedział nam kilka zdań po mazursku. Ta audycja to jedno z niewielu miejsc w internecie oraz w rzeczywistości, gdzie usłyszysz jeszcze żywą mazurską mowę.

Zdradzę Ci jednak, że język mazurski usłyszysz także w Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu - jedynym znanym mi muzeum wokół Wielkich Jezior Mazurskich, gdzie w jednej z sal z głośników puszczany jest tekst po mazursku. Jeśli dobrze poszukasz, to mazurskie nagrania usłyszysz też w Radiu Olsztyn, gdzie nadawane są podcasty - gawędy po mazursku, a także na stronie internetowej pomazursku.pl, którą prowadzi Piotr.

Zwiedzaj ciekawe miejsca na Mazurach i odkrywaj mazurską kulturę z przewodnikiem "Ruszaj na Mazury"

A ja zachęcam Cię gorąco do odkrywania nie tylko języka mazurskiego, ale całej kultury mazurskiej. Gdy jedziesz na wakacje na Mazury, rozglądaj się uważnie dookoła, zadawaj pytania i postaraj się odnaleźć ślady mazurskich opowieści. Żeby Ci to ułatwić, napisaliśmy przewodnik „Ruszaj na Mazury” z gotowymi planami wycieczek po mazurskich miastach takich jak Giżycko, Mikołajki, Mrągowo czy Węgorzewo.

W książce "Ruszaj na Mazury" znajdziesz nie tylko masę praktycznych informacji i wskazówek oraz map z trasami, ale także mnóstwo historii, opowiadań, wywiadów i ciekawostek nieopowiedzianych jeszcze przez turystyczne przewodniki oraz około 500 zdjęć, rycin i ilustracji, które pomogą Ci poznać kulturowe Mazury.

W ten sposób chcemy zachęcić Cię do wielkiej przygody. Przygody w odkrywanie Polski, która nie jest jednolita, ale różnorodna i skomplikowana, a przez to - niesamowicie fascynująca!

ZOBACZ PRZEWODNIK

Linki do ciekawostek, o których opowiadaliśmy w tym odcinku:

A oto obiecane w podcaście linki, które poszerzą Twoją wiedzę na tematy, które poruszaliśmy w rozmowie:

pomazursku.pl - strona internetowa, którą prowadzi Piotr, poświęcona mowie, historii i kulturze Mazur. Znajdziesz tam masę inspirujących i interesujących materiałów na temat Mazur, Mazurów, ich języka i kultury
Mazurskie podcasty - tu posłuchasz podcastów po mazursku
Mazurskie wiadomości - tu posłuchasz radia po mazursku
Małi Princ - tu przeczytasz po mazursku książkę „Mały Książę”
Elementarz mowy mazurskiej - stąd pobierzesz pdf z "Elementarzem mowy mazurskiej"
Mazurskie słówko na dziś - - prowadzona przez Piotra strona na Facebooku
Mazurská gádkä - prywatna grupa na Facebooku promująca mazurską mowę
Przewodnik "Ruszaj na Mazury" - tu kupisz nasz przewodnik „Ruszaj na Mazury” - książkę, e-book lub zestaw z audiobookiem
Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym - z tej ustawy dowiesz się, ile i jakie mniejszości narodowe i etniczne mamy w Polsce oraz czym się różnią (to 9 mniejszości narodowych i 4 etniczne), oraz że tylko kaszubski jest językiem regionalnym. Uważny obserwator dostrzeże też, że aby jakiś język uznać za regionalny, trzeba by zmienić ustawę, bo ona sama nie zawiera w ogóle trybu wnioskowania i uzyskania statusu języka regionalnego, o co aktualnie walczą np. Ślązacy. To również z tej ustawy wynika, że w ślad za uznaniem języka za język regionalny idą spore pieniądze - i są one jednym z głównych powodów, dlaczego w Polsce tak niechętnie promuje się regionalną mowę. Zachęcam Cię do zajrzenia do tej ustawy, bo nie jest długa, a można z niej wyciągnąć bardzo ciekawe wnioski.
Miasta na Mazurach, które warto zobaczyć - zajrzyj do naszego mazurskiego blogowego przewodnika po mazurskich miastach i zwróć uwagę na Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu - to jedyne miejsce „w realu”, gdzie turysta, w jednej z sal, usłyszy jeszcze mazurski język.